|
Jendrus
|
Мне бы сейчас, пока мы “вникаем” в тему, очень не хотелось перескакивать “через головы” и начинать разговор про политику советской власти после 17 сентября 1939 г. И, всё же, этот фрагмент, наверное, привести нужно. Самое главное, как мне кажется, здесь в конце
Воспоминание про «первые советы» из статьи А.Ф. Смоленчука. Вспоминает жительница Гродно, 1934 г.рождения: «С приходом большевиков начались «чистки» местного населения. Люди не могли понять, в чём провинились? Одни говорили, что причина в том, что город (Гродно) защищался. Другие считали, что уничтожат всех, кто ходит в костёл. Напуганные люди стали прятать иконы. Третьи говорили, что пришли освободители, и всем будет хорошо. Разные были разговоры. Но все поняли, что надо прятать правду про своё прошлое…» ( А.Смалянчук Вобраз польскай, савейкай і нямецкай уладаў часоў ІІ сусветнай вайны ва ўспамінах жыхароў польска-беларускага памежжа… - с. 152 )
Добавлено: 01 Апрель 2012, 09:42:48
Есть множество моментов, нюансов, "мелочей", на которые хотелось бы обратить внимание, но вряд ли сейчас здесь стоит о них всех вспоминать.
И всё же один такой пример, который наглядно показывает исторический фон происходящего, не могу не привести.
В воспоминаниях участников боёв часто приходиться встречать упоминания про ворота, калитки, заборы, одним словом, естественные укрепления, из-за которых велся огонь: в одном случае стреляли "диверсанты", в другом - польские солдаты и гимназисты. Но мы да же не представляем, что это были за "заборы". То есть, в смысле, что мы и не догадываемся про предысторию, кстати, очень актуальную.
Дело в том, что как раз накануне Второй мировой в Гродно в рамках общегосударственной программы по "эстетизации" - то есть, приведению внешнего вида города к общим каноном, началось уничтожение старых заборов, ворот и т.д., которые поспешили заменить на легкие сооружения из штакетника. Если бы не это - жертв в 1939 могло быть куда больше, например.
Но лучше, сами прочитайте обо всём ниже.
При случае, вывешу современные фото...
Добавлено: 01 Апрель 2012, 10:44:20
“Grodzieńska Hulaj-Siekiera”:
Карэспандэнт віленскага “Słowa” пісаў у ліпені 1939 г. пра загад гарадзенскіх уладаў змяніць па ўсяму гораду драўляныя навесы ды брамы: “...Тое, што Гродна зараз выглядае быцам бы пасля вялікага землятруса, асаблівай сэнсацыяй напэўна не з’яўляецца. На вуліцы Пілсудскага ляжаць яшчэ па агародах ды дварах паваленыя плоты. Шэрыя сталбы брамаў, маляваныя на нябескі колер гуртом павырываныя дошкі, знятыя з навесаў падвоі (?). ...На вуліцы Ганчарнай тоя ж самае. На Переца, на Ажэшка, на Грандзіцкай, на Вітальдовай.
Гэтак я збіраўся пісаць, калі адразу пасля прыезда хадзіў тымі вулачкамі. Аднак, пасля некалькі гадзін я пераканаўся, што па ўсех вуліцах Гродна пануе гэты самы дзіўны rozgardjasz, нагадваючы болей сцэны вялікай перабудовы пасля пажару, пасля вайсковага набегу, рэвалюцыі ды іншых жыццёвых патрасенняў.
Вырванныя okiennice ляжаць альбо стаяць на тратуары. Окна на нач задзелваюцца дошкамі ды дыктам. На галоўнай вуліцы Дамініканскай не засталося ні воднай уваходнай дзьвяры ў камяніцах. Тарчаць толькі вялікія завесы, што шмат гадоў таму сюды ўмуравалі, каб падтрымаць цяжкія масіўныя брамы. Бо гэткім быў спрадвечны стыль і характар Гродна. – За справаю чыноўнікаў гарадзенскага магістрата характар гэты на караню адменены!
З гэтага дня ўсё павінна быць іначай. Паўсюль маюць быць лёгкія, przewiewne штахеты. І ў новых дамах, і ў расійскага тыпу “дачах”, і ў сучасных вілах і ў кляштарных мурах і ў камяніцах былога касцёла св. Духа.
Камусьці гэты strychulec падабаецца і гэтак павінна быць!
Не ведаю, ці існуе іншы такі горад у Польшчы, на якім ўсе добрыя і кепскія бакі вымушанай эстэтызацыі адбіваюцца гэтак пластычна, як Гродна. На некаторых вулачках сярод сучасных домікаў, зялёных клумбаў, новыя штахеты і ажурныя брамы выглядаюць вельмі прыгожа. Справядліва! Сто разоў справядліва! – Аднак, прынамсі, кожны разумее, што тое, што пасуе да віллы ў закапянскім стыле, не можа пасаваць да былых кляштарных муроў стыля XVI ці XV стагоддзяў! Гэта выглядала б так, быццам бы мы апранулі манахінь у kąpielowe kostjumy...
На вуліце Дамініканскай у Гродна у сам раз пасавалі да старых мураў цяжкія, масіўныя брамы. Можна іх было стылізаваць, як стылізуюць пры рэканструкцыі гістарычныя помнікі, аднак нельга гэтыя помнікі нішчыць! Гарады славяцца не толькі асобнымі гістарычнымі аб’ектамі, яны самі ў сабе могуць уяўляць гістарычны помнік, адлюстроўваючы характар, асаблівасці архітэктуры, традыцыю.
Гэткім горадам з’яўляецца Гродна.”
Сёння старому Гродна пагражае знішчэнне з боку “эстэтызацыі”.
Навшта нам патрэбна гэтая ўся забава ў турыстаў, знаёміцца са спецыфікай эстэтычнай краіны, калі сам гэты край павінен быць zgleiszaltowany ды аднолькавы, як чыгуначны вакзал ці пастарунак паліцыі?
Па ўсім Гродна зрываюць навесы – стаўні(?) (okiennice zewnętrzne). Нельга іх мець пад пагрозаю кары! – На вул. Ажэшка пад № 10 стаіць драўляны дом, у якім жыла і памёрла Эліза Ажэшка. Турысты глядзяць на яго з вялікаю цікаасцью, таму што ягоны характар поўнасцью захаваны. Ён мае агромныя, белыя наружныя навесы, якія заходзяць адна на адну. На нач іх не закрываюць перад зладзеямі, бо ў самім доме няма чаго красці. Аднак жа без гэтых навесаў сам домік згубіў бы свой характар, свой выраз, аблічча старога Гродна, якое зварочваецца да нас. Дом Ажэшка, быццам бы на злосць наватарам, мае вялікую, масіўную браму. Чаму ж яе не зносят, не рубяць сякерамі ды не перарабляюць на ажурныя штыхецены?! Таму што гэткім чынам можна знішчыць гістарычны помнік. Аднак жа ўвесь стары Гродна з’яўляецца помнікам, які патрабуе як найхудчэйшай кансервацыі, рэканструкцыі, аднак, Святы Божа, не пераробкі!
Нажаль. Белыя домікі насупраць, якія яшчэ будаваў Тызенгаўз для сваіх майстраў, якія звязаны вялікімі мураванымі аркамі, становячай лагічнае завяршэнне для масіўнай тагачаснай брамы – гэтыя домікі ўжа здаліся. Брамы калі іх вырублены і заменены на штахеты – смяшныя, без густа.
Старыя крамы на рынку, спрадвечныя крамы вакол гарадскога Ратуша, выглядаюць на сённяшні дзень быццам бы пастрэляные праз кулямёт. Паўсюль старчаць круч’я, дзіры, пустыя завесы. Садралі з іх паціну (patynę) традыці: цяжкія, аббітыя блякай дз’веры ды okiennice. Гэта праўда, што яны былі старыя, аднак жа, ці можна сабе ўявіць старыя крамы без старых, што замыкаюць на штабы, падвояў (podwoi)?
Гродна – кажуць людзі – смярдзіць. І яны маюць рацыю. Горад тоне ў зеляніне, аднак кісларода, які вырабляюць дрэвы, не хапае. Гараднічанка в’еццы сярод ўзгоркаў ды агародаў, знікае пад стропамі каштанаў, аднак цячэ брудным, zjełczałym rynsztokiem. Dobre to na jarzyny, tyłko nie na płuca.
Усць такая вулачка ў Гродна, яка злучае паміж сабою дз’ве цэнтральныя вуліцы: Дамініканскую зКалючынскай, Златарскую і Лістоўскага. Вулачка называецца – Przechodnia. Вузкая сярод муроў, уздоўж вялікага rynsztoka. Rynsztok стаіць, бо няму куды яму цячы. W miejscu, gdzie na jego najszerszej, sino-zgniłej tafli krążą roje much, mieści się obok sklepik spożywczo-mleczarski Cyli Kobryńskiej: - Цыля Кобрынская сядзіць сабе пры масле ды малаке ў przepisowym белым kitlu; тут жа новы przepisowy штахетнік, перамалўвае жыдок з былога – przepisowego колера блакітнага на новы przepisowy колер зялёны. А мухі лётаюць грамадою, чорныя, ванючыя, сядаюць на przepisowy штахеты, на przepisowy кіцель, на масла і яйка
Стаіць жара.
На вуліцы Маставой выйшаў ахоўнік з ноапабудаванай (эстэтычнай) брамы, падняў мосцік праз калужыну і бляшкаю ад канчерваў ачышчае затор. Чэрпае і ванючую жыжу вылівае на сярэдзіну вуліцы. Трошкі вышэй гуляюць адзін з адным трое малых. Адзін з іх мае значок харцэра ды przepisową блузку.
Шляхетныя штахеціны! – Празрыстыя штахеты адчынілі нам на Кармеліцкай, Слодовай, Трацкай, Хмельнай роспач Гетта, бязмер нэндзы хрысціянскіх рыбакоў, гдзе на падворку пабелены wychodek лепей прэзэнтуецца, чым жылая хата. Зламаныя сані, бочка гноя, смецце, заржавелы начны гаршок, кормячая маці, здохлы кот, а перш за ўсё poteżny “kotuch” pod promieniami lipcowego słońca: усе гэта магчыма пабачыць усяго толькі на пляцу ў некалькі квадратных метраў за прыгожым przepisowym штэхетнікам, памаляваным у зялёны колер, каб весялей і мілей было для вока.
А паўсюль стокі і смецце, бо Гродна да гэтага часу не мае каналізацыі.
Тым самым, я разумею, што іерархія патрэбаў Гродне не была захавана, у сувязі з яе гвалтоўнай эстэтызацыяй.
Калі б яна была толькі “гвалтоўнай”! – Яна яшчэ і брутальная ў самай найвялікшай ступені. А пачалося ўсё гэткім чынам:
Нейкі пан Папёлак (Popiołek), чыноўнік магістрата, кіраўнік будаўнічага аддзела, з гарачага сэрца, уласнаых поглядаў ды густаў, а можа з надзеяй спадабацца свайму кіраўніцтву ўзяўся са ўсёй энэргіяй да зносу nieprzepisowych плотаў, брам ды навесаў.
Загад, пра які ідзе гаворка, абвяшчае, што плоты ды брамы павінны быць ажурныя, а знешнія навесы – знесяны. Гаспадары дамоў атрымалі напамін, альбо не атрымалі. Некалькі дзён пазней паслалі па горадзе да гэтага часу не віданыя кагорты: чыноўнік магістрата на чале з некалькімі беспрацоўнымі з сякерамі і ламамі прыходзілі і рубілі, ламалі навесы. валілі платы і г.д..
Прыйшлі небывалыя дні. Не пыталіся гаспадароў ні пра згоду, ні пра дазвол. Працоўныя, што атрымоўваюць заробак з гарадскога фонда, укрочвалі на прыватныя ўласнасць і стук сякераў, трэск ад ламаных дошак было слыхаць ад рана да трэцяй гадзіны пасля абеда. Гэта было адносна вясёлы занятак для беспрацошных. Вядома: знішчаць!
- Ну Анта, ну Петрык – рааазам!! – І брама са скрэжытам і скавытаннем жалества звальваецца на дзядзінец. Гаспадар толькі стаяў ды глядзеў.
Каля шесьдзесят адсоткаў гарадской нерухомасці патрапіла пад гэткае разбурэнне. Што не ўдалося вырваць, тое рубілася ды ламалася. Вырывалі рамы з арбітаў.
Дня 15 ды 22-га чэрвеня прыйшлі інтэрпеляцыі ды скаргі на Гарадскую Раду. Прэзыдэнт толькі рукамі разводзіў.
Той жа прэзыдэнт у таварыстве двух радных накіраваўся з дэлегацыяй да беластокскага ваяводы с просьбаю пра змену драконаўскіх сродкаў адносна мясцовых грамадзян. Ваявода адказаў, што гэткага распараджэння не выдаваў, што... і г.д.
Тым часам адплыло шмат смецця гарадзенскімі клаакамі, а я пабачыў на ўласныя вочы, як жа гэта робіцца. Па вуліцы Ліпавай крочыць малады чалавек з каўнерчыкма, а ля Славацкі, в pumpach, чулках і з тэчкаю. За нім, на адлегласці ў некалькі крокаў, валочыцца ягоная збройная экскорта. Жыд беспрацоўны з жалезным калом, двух бландынаў з сякерамі, яшчэ нейкі стары чалавек, пазней яшчэ шесць ці пяць беспрацоўных з голымі, але жылістымі рукамі. – Жара, таму ідуць паволі тратуарам, пагвіздваючы сабе, а са ўсіх дамоў, крамаў, вокан выглядваюць перапалоханыя твары месцічаў. Каля якога з дамо затрымаюцца?
Нейкі стары выскачыў з шавецкай майстэрні, рукою зачыніў вочы, паглядзеў, пабачыў набліжаючы аддзел і крыкнуў. Тады выбегла жонка, чэляднік, дзеці і худка, худка пачалі здымаць з завесаў вокна, ставіць іх на тратуары, падпіраючы ля сцяны ( увечары напэўна зноў павесяць іх на месца ) – Пасля шавец пакланіўся чыноўнікам і глыбока ўздыхнуў.
Калі малады чалавек у пумпах захадзіў у адзін з дамоў, кагорта раскладвалася на вуліцы, сядзела дзесьці на прыступках, скруціўшы самакруткі з махоркі ў панурым маўчанні. Навокал сабраліся людзі і стаялі ціха. Усё нагадвала правядзенне нейкай экзэкуцыі. У белы дзень ХХ стагоддзя. – Пасля малады чалавек паказваў кудысьці пальцам, а беспрацоўныя, цяжка падымаючыся, браліся за “”працу”.
Ніхто ня смеў пратэставаць.
Больш за тое. Гаспадар сам будзе вумышан яшчэ заплаціць пяць злотых за зрыванне яму ягонай уласнай брамы. А беспрацоўныя атрымаюць 2.50 злотых за дзень.
Нехта, падобна, нават пабег да пракуратуры” (“Slowo”. – 13.07.1939. – № 190. - str. 3)
Добавлено: 01 Апрель 2012, 11:46:53
И снова вернёмся в 20 сентября 1939 года.
Вот ещё несколько фрагментов из воспоминаний участников тех событий:
У сутычцы з савецкім танкам загінуў сын пасла на Сейм пасла сейма Януш Будзаноўскі, а сын дырэктара Дзяржаўных тытунёвых прадпрыемстваў Хаім Марголіс падарваў сабе гранатамі разам з савецкімі жаўнерамі. Яшчэ больш безыменных асобаў.
Ф. Крыс узгадваў наступны эпізод: “Я бачыў як дзяўчынка ў гімназіяльным мундзірчыку выскачыла за браму на вуліцы Ажэшкі і кінула бутылку з бензінам у савецкі танк, які рухаўся у бок вуліцы Дамініканскай. Танк амаль адразу загарэўся, а ягоны экіпаж увесь загінуў...”
З ўспамінаў Г. Ліпінскай: “Па вуліцы Маставой ляцяць на роварах як апантаныя нейкія запыленыя, пачарнелыя мужчыны. Адзін з іх паранены, крывавіць. У гэткім поспеху лёгка трапіць у рукі бальшавікоў, таму капітан затрымоўвае іх рухам рукі: адкуль, куды?! Саскокваюць з ровараў, ледзь трымаючыся ад стомленнасці на нагах. Адзін з іх адгукаецца з роспаччу ў голасе: З вёскі. Айчыну жадаем бараніць. Капітан загадвае выдаць ім зброю: наша Айчына ў гэтым будынку, - адказвае, - далей ужо вораг...”
З успамінаў аднаго з арганізатараў абароны гродна Брунона Хлябовіча: “Да гэтага дня памятаю некалькі найбольш яскравых момантаў з тых дзён барацьбы. Першае, гэта твар жаўнера маёра Серафіна, заліты слязьмі, калі той казаў пра здачу зброі. Другое, калі жаўнер майго аддзела, вазьнічы вахцёр сярэдняй школы №8 у Гродне, складваў боепрыпасы на воз, сухары і ў гэты момант падбегла да яго жонка, кажучы: “Вяртайся да хаты, да дзяцей, мяне...”, а той ёй на гэта: “Жанчына, гэта ты мне кажаш пра дзяцей, пра дом, калі Айчына гіне”?! А яшчэ – шчасце, гэта калі да мяне падбег вучань, апрануты ў салдацкую вопратку і паведаміў, што на мяне чакае новы аддзел харцераў з школы №7. Я пайшоў - у казармах стаялі, пасмяхаючыся, ў два шэрагі жаўнеры, хлопцы, амаль што дзеці” (Grzelak Cz.Wilno-Grodno-Kodziowce. - S. 129 )
|
: 1 ... 3 4 6 7 ... 21 Далее» Вниз