У характарыстыках, даваных гэтаму чалавеку сучаснікамі, найчасцей сустракаюцца словы "энергічнасць", "упорлівасць", "ідэйнасць". "Мы [з Іванам Луцкевічам] ... казалі, што гэта наш Саванарола, дзеля ягонай фанатычнай адданасьці беларускай справе" – успамінала Юліяна Мэнкэ (Дубейкаўская). Сёння вялікая колькасць яго твораў перавыдадзена ў Беларусі. Гэта Беларуска-расійскі (вялікалітоўска-расійскі) слоўнік [1990] больш як на 1300 старонак, а таксама "Збор твораў у двух тамах" (2002) і "Гістарычныя творы" (2003). Станкевічаў пераклад Бібліі, на жаль, пакуль не перавыдаваўся.
Ідэйны беларус з беларусацэнтрычным мысленнем, філолаг Ян Станкевіч вядомы як найзырчэйшы прадстаўнік пурыстычнай плыні беларускага мовазнаўства. На працягу ўсяго жыцця ён змагаўся за ачышчэнне беларускай мовы ад русіцызмаў, паланізмаў, непатрэбных новатвораў, украінізмаў, карацей – за беларусізацыю беларускай мовы. "Кажнае беларускае слова (пісаў ён), ці яно абазначае штось добрае ці благое, ёсьць твор душы беларускага народу, душэўная пэрла, дарожшая за дарагое каменьне. Дзеля таго трэба ўсякае беларускае слова шанаваць, зьбіраць – запісаваць і заховаваць – ужываць".
Не месца тут пералічваць і пераказваць ягоныя працы – іх было вельмі шмат. На жаль, часта бывала і так, што ягоныя пурыстычныя погляды здаваліся занадта радыкальнымі нават яго "братам па ідэі", але шмат якія словы і формы "прыжыліся" ў нашай мове (бальшыня, задзіночанне, зацемка, меншыня і шмат іншых). Мала хто ведае, што, прыкладам, слова "спадар" (а таксама спадарыня, спадарычна, спадарства) дастаў з забыцця менавіта Ян Станкевіч, атрымаўшы ў дадатак жартаўлівую мянушку "Янка-Спадар".
У сучасным варыянце "тарашкевіцы" мяккія знакі на канцы прыназоўнікаў (празь цябе, безь яго) – таксама інавацыя Станкевіча. У наш рацыяналістычны век у ягоных творах (асабліва гістарычных) найбольш уражвае вера. Вера ў свой ідэал, які ён пранёс праз усё сваё жыццё і якім жыў да самай сваёй смерці.
Станкевіч-філолаг здабыў міжнароднае прызнанне (яго згадвалі на міжнародных кангрэсах славістаў яшчэ за савецкім часам), на яго працы і даўней спасылаліся, і цяпер спасылаюцца вучоныя розных краёў свету. Але менавіта ў гістарычных творах, нягледзячы на крытыкаваную шмат кім "метадалагічную слабасць", адчуваецца гэты "ілюзіянізм", "дагматызм", "фанатызм" і вера, на якія ў цяперашнія часы інтэлектуалізму мала хто здатны і якія так захапляюць.
Партрэт Яна Станкевіча вісіць над маім сталом, прыбраны ў рамку пад шкло. Бо нацыянальныя героі – гэта не толькі тыя, у якіх была вінтоўка або каса (хоць вінтоўкі і косы – гэта класна). Гэта і тыя, што прысвяцілі жыццё служэнню свайму народу. Як пісаў сам Станкевіч у 1958 годзе: "Беларускі народ найболей патрабуе [працы для сябе], бо ён паняволены, і адно невялічкая часьць ягоных дзяцей працуе для яго, іншыя – несьвядомыя – аддаюць свае сілы й час чужніком, звычайна сваім нацыянальным варагом. Дзеля таго сьвядомыя Беларусы павінны аддаць усе магчымыя свае сілы й час свайму народу, а то яны будуць ужо сьведама абкрадаць свой народ, што несьвядомыя робяць нясьведама".
І д-р Ян Станкевіч аддаваў. Пасля смерці паводле ягонага тэстаменту ўся яго рухомая і нерухомая маёмасць адышла да "Вялікалітоўскай Фундацыі ймя Лява Сапегі".
: 2 3 4 Далее» Все Вниз