|
britun
|
 |
« : 15 Январь 2011, 14:39:10 » |
|
Каралеўства Беларусь.
(развагі з каментарамі)
А чаму не? Вельмі хораша - каралеўства Беларусь. Не, Вялікае каралеўства Беларусь - так яшчэ прыгажэй. Толькі ўявіце: Усе жыхары - падданыя яго каралеўскай вялікасці, каралеўская гвардыя, каралеўская варта, каралеўскі аркестр, прынцы, кароль, каралева. Хораша? Прадчуваю, нават выразна бачу, як дарагі чытач усміхнецца. Ну, аўтара панесла... Давайце разам вернемся ў нашу з вамі незаслужана забытую мінуўшчыну.
У 1430 годзе ў горадзе Трокі павінна было адбыцца каранаванне ўнука Гедыміна, сына хвалебнага Кейстута, Вялікага князя Вітаўта. Дзейнічаў Вітаўт з кахання да радзімы, жадаў пакінуць яе шчаслівай, самастойнай, цалкам незалежнай. Тым часам Вітаўт арганізаваў незалежную, моцную, і найвялікшую метраполію ў Еўропе - Вялікае княства Літоўскае і Рускае. Княства распасціралася ад берагоў Балтыйскага мора да берага Чорнага мора, ад Пскоўскіх земляў да Галіцыі і Малдавіі. Уся Еўропа пагадзілася з каранаваннем Вітаўта на каралеўства. Нават Папа Рымскі сам яму прапанаваў каранавацца. Увосень 1430 гада ў Трокі прыбылі госці з усёй Еўропы. Папа Рымскі выслаў яму карону з легатам. Усё было прыгатавана да каранавання Вялікага князя. Але! Як часта ў гісторыі бывае гэтае "Але". Баючыся стварэння новага, моцнага каралеўства, кракаўскі япіскап Збігнеў Алесніцкі разам з палечнікамі архіяпіскамі Ястремжбецкім, Астрарогскім і Шамутольскім абманам укралі карону Вітаўта ў легата Сігізмунда. Летапіс кажа.
" І ляхаве не жичивши коруны Літве, і коруну въ нихъ ( г.зн. амбасадараў Таты Рымскага Жыгімонта) тую аднялі, і разсъкши яе на падлогі, і прыклалі да коруне біскупа кракаўскага, якая і зараз пры замку краковскомъ і костелъ св. Станіслава Ъсть"
Карону Вітаўту прапанавалі Чэхі, польскі кароль Ягайла. Але Вітаўт жадаў сваю карону. І ганебны ўчынак кракаўскіх біскупаў ён не перажыў і 25 кастрычніка ў 1430 годзе сканаў. Ложа ўміраючага атачылі польскі кароль Ягайла, князь маскоўскі ўнук Васіль і амаль усе прыбылыя на каранаванне. Народныя падданні сведчаць, што скону Вялікага чалавека папярэднічалі незвычайныя знакі: Вада ў Трокскім возеры была крывавага колеру; У Бярэсце быў землятрус.
А зараз звернемся да самай, знакамітай Грунвальдскай бітвы. Чытаем у рамане "Крыжакі" польскага пісьменніка Генрыка Сянкевіча. "Кароль Ягайла, які з узгорка кіраваў усёй бітвай, рассылаючы ва ўсе канцы ганцоў, і нават ахрып, аддаючы загады, убачыў, нарэшце, што ваюе ўжо ўсё войска, і сам стаў ірвацца ў бой." Хораша, нічога не скажаш. Паважаючы аўтара, разумеем яго, як патрыёта сваёй радзімы.
Разам з тым звернемся да гістарычных даведак. Вось як апісваюць бой летапісцы. Вітаўт прагнуў бітвы, ён пхаў Ягайла да бітвы і рваўся ў бой. Бачачы крыжы на шаўковых накідках рыцараў, набожны кароль, апантаны страхам, трапятаў перад сілай ордэна крыжакоў. Вочы Вітаўта гарэлі як вуглі, звярнуўшыся да прыдворных, Вялікі князь крыкнуў: - Адмяніць другую абедню, каня мне! Але кароль паклаў яму руку на плячо і сказаў: - Брат, (Вітаўт і Ягайла - стрыечныя браты) ты едзь а я застануся і праслухаю другую абедню. - і кароль накіраваўся ў шацёр маліцца. Вітаўт ускочыў на каня і паляцеў, нібы гнаны віхурай, да сваіх войскаў. Без шлема ў бліскучых даспехах Вітаўт быў падобны на злавесную зорку ці на полымя. Паветра скалынулі гукі труб і рогаў. Усё ліцвінскае крыло, з аглушальным крыкам, размахваючы мячамі, рынулася ў бой, нібы незлічоная зграя птушак. Бой кіпеў цэлы дзень, бой самы адчайны. Вітаўт быў яго душой. Польскі кароль увесь гэты час маліўся на ўзвышэнні, у асяроддзі збраяносцаў і біскупаў.
(Усю бітву, не будзем апісваць. Хто цікавіцца сваёй гісторыяй, можа прачытаць гэта ў розных аўтараў. Вернемся да канчатка бітвы.) Адважны ваяр у звярыных шкурах кінуўся на Вялікага магістра. Ульрых фон-Юнгінген паранены лязом суліцы ў рот і двойчы ў твар яшчэ некаторы час абараняўся слабой рукой; але, калі рагаціна ўсадзілася яму ў шыю, ён, нібы дуб, зваліўся на зямлю. Бітва скончылася, пачалася разня і пераслед. Пасля канчатка бітвы Вітаўт жадаў неадкладна кінуцца на Марыенбург, дзе ўжо прыгатавалі ключы ад крэпасцяў для ўручэння пераможцам. Але Ягайла зноў не паслухаўся, ён цэлых тры дні стаяў на месцы і служыў паніхіды. Калі, нарэшце, ссунуліся, замкі і гарады здаваліся без бою. Калі Вітаўт спытаў у Ягайла, якую атрымае ўзнагароду, як пераможца, то ў адказ пачуў: - Дзякуй богу, мы перамаглі. На ўсё воля божая. Табе, я дару два замка. Вітаўт спытаў: - Толькі два замка? Дзякую. Маліцеся далей і спадзявайцеся на бога. Ён разгарнуў каня і загадаў свайму войску вяртацца дахаты. Ягайла працягнуў аблогу, але без Вітаўта ў яго нічога не атрымалася. Вітаўт усё ж цешыўся, Ён зрабіў немагчымае - больш рыцары яму не страшныя, ордэну канец. Усе гісторыкі згодны, нават ворагі, што гонар знакамітай перамогі прыналежыць Вітаўту. І вось падзяка - выкралі карону, а значыць і Каралеўства.
А ці было гэта адзін раз? Не, чаго толькі нашы суседзі ў нас не кралі. Яшчэ дваццаць гадоў таму нас старанна вучылі, што першым друкаром быў Іван Фёдараў. Ізноў дарагі чытач звернемся да гісторыі. Але тут прашу быць уважлівым. Каб мяне ніхто не абвінаваціў у змане. (Даведкі чарпаю з дадзеных даследчыкаў гісторыі таго часу; ЕГО ИМПЕРАТОРСКАГО РУССКАГО ГЕОГРАФИЧЕСКАГО ОБЩЕСТВА. 1882 год)
Первая библія на славянскихъ языкахъ напечатана по-чешски въ Прагъ въ 1488 г.; вторая же, на-бЪлорусскомъ языкЪ въ 1517 г.; третья Краинская въ 1555; а затЪм четвертая, польская, въ 1561 г.
Чытаем далей, і вось тут, ужо, прашу чытача быць вельмі уважлівым. Русcкая библія перакладена съ латинской Вульгаты Францомъ Скориною изъ Полоцка. Скорина усердно взялся за переводъ; потом отправился въ Прагу гдЪ и началъ ея печатаніе въ 1517г.
Падазрона гэта. (Глядзі вышэй) Чаму тады вышэй не напісана што трэцяя біблія на рускай мове. Што гэта памылка?!. А можа, Скарына адначасова надрукаваў дзве бібліі?!. Адну на беларускай мове, другую на рускай мове?!. А можа гэта адна і тая ж біблія?!. Цікава, як гэта можа быць! Як не сорамна гэтулькі гадоў адкрытую хлусню выдаваць за праўду. Вернемся да Івана Фёдарава. Знайшоў і такі запіс. - Паслядоўнікі Скарыны беларус Пётр Мсціславец разам з дыяканам Іванам Фёдаравым праз некалькі гадоў выдаў у Маскве "Апостал". Божа мой, і тут штосьці не тое, пра што нас так старанна вучылі ў школе. Як так можа быць? Беларускую мову выдаюць за рускую, а беларускіх асветнікаў за рускіх. Пакуль што, нічога не магу зразумець… Тут як той казаў без чарачкі і не разабрацца. Пад уражаннем ад гістарычнай хлусні, прайшоў на кухню каб выпіць перад сном чарачку. Не, не “рюмочку”, гэта слова нейкае невыразнае. Нашы продкі надавалі словам выразную значнасць. Толькі ўважліва параўнаеце колькі цудоўнага ў гэтым слове - чарачка. Калі маленькімі глоткамі п'еш "Зуброўку" то цела паволі робіцца лёгкім, а душа напаўняецца чарамі. Цудоўнае і вельмі трапнае слова.
Марачы пра каралеўства Беларусь, неўзаметку заснуў. І сніцца мне дзіўны сон, ды так выразна. Нібыта, прыехаў у Кракаў, шпацырую па Вавелю. Сустракаю манашку і пытаю: - А дзе тут касцёл? Яна паказала. Падышоў да прыгожага касцёла святога Станіслава. У касцёле хораша, утульна, для вернікаў, стаяць зручныя лаўкі. Пераступіў парог, як і належы, перахрысціўся па-нашаму, па-праваслаўнаму. Службоўца касцёла неяк падазрона на мяне зірнуў і на польскай мове пытае: - Што, пан жадае? Вельмі добра, што іх мову ведаю. Спакойна адказваю: - Памаліцца прыйшоў. - А чаму, пан не ідзе маліцца ў сваю, праваслаўную царкву? Ну, тут мяне трохі панесла. Мне б маўчаць, але я сказаў тое, што заўсёды мяне дзівіла. - Так Бог адзін. І мне здаецца, яму ўсё адно, у якім храме чалавек моліцца. Маліцца можна і ў хаце і на вуліцы. Для бога галоўнае, каб у яго верылі. Бачу, што мой адказ яго здзівіў. Але, я мінуў далей, да статуі божай маці. Ізноў перахрысціўся. Гляджу, а побач з ёй пад шклом карона ляжыць. Ад нечаканасці, у мяне нават дух заняло. Бацечкі мае… якая ж ты прыгожая! А яна ўся зіхаціць - не адарваць вока. Я цяжка ўздыхнуў. – Вось ты якая, карона Вітаўта!.. Скоса бачу, што поруч мяне стаіць ксёндз і нешта лапоча. Прыслухаўся і зразумеў, гэта ён нахвальвае каталіцкую веру. Хоча мяне ўгаварыць змяніць веру. Потым падышлі яшчэ два ксяндза і пачалі разам мяне ўгаворваць. А я не магу адарваць ад кароны вачэй. Мне б маўчаць, але я не стрываў і ў ксяндзоў пытаю: - Быў у Варшаве, у каралеўскім замку і там бачыў карону. Не магу зразумець, а што, у вас іх дзве? - Нічога дзіўнага тут няма. У нас дзве кароны. У шведаў іх нават тры. Мне б ізноў змаўчаць, але ўжо вельмі карцела. - Ну, адна - гэта вашага караля. А гэтая - кіўнуў на карону - навошта вам? Дзе вы яе ўзялі? Выразна бачу, што маё пытанне ім не спадабалася. Не падаючы выгляду, яны пачалі нешта незразумелае казаць, мабыць на лаціні. Нахіліўся ніжэй да кароны і пачаў узірацца, каб можа нешта прачытаць. Але прачытаць было немагчыма; мабыць надпісы знішчылі. - Выпадкова, гэта не Вялікага князя Вітаўта карона? - зірнуў на ксяндзоў. Вы б толькі бачылі, як яны падскочылі. Нібыта іх хтосьці ўджгнуў, ці гарачай смалой крапянуў. - Адкуль, пан узяўся такі цікаўны? - залыпаў вачамі адзін з іх. - Так, я ж ваш сусед - беларус, славянін, можна сказаць родзіч. Шукаю карону, якую калісьці выкралі ў Вітаўта. Тут яны хуценька забеглі наперад і, пхаючы мяне ў грудзі, пачалі настойліва ад кароны адціскаць. Настойліва так, што нават наставалі на насы маіх ботаў. Кажу ім: - Шаноўныя паны, не злуйце, вам павінна быць сорамна перад богам. Мы ж усёткі суседзі, трэба неяк вярнуць крадзенае. У нас цяпер свая, вельмі прыгожая краіна. Мы знойдзем разумную галаву, каб яе каранаваць. Нам таксама хочацца мець сваё каралеўства. У гісторыі мы заўсёды вам дапамагалі ў цяжкія часы. Вось і Вітаўт калісьці выратаваў ваша каралеўства ад крыжакоў. Тут яны загаманілі. - Які Вітаўт? Наша каралеўства выратаваў наш кароль Ягайла! - Даражэнькія мае, так і ваш кароль быў ад нас каранаваны. Вялікае княства Літоўскае пасадзіла яго вам на трон. - Што за глупства нясеш, ты, хам. Пайшоў прэч адсюль! - зараўлі наперабой ксяндзы. І пачалі мяне абкладваць кухталямі. Хацеў яшчэ раз зірнуць на карону, але яны так шчыльна яе абступілі, што толькі бачыў твар Божай маці. Яна глядзела на мяне і ўсміхалася. А ксяндзы на руках паспешна неслі мяне за парог. Звярнуўся да іх: - Бачу, што ў вас няма сумлення і страху перад божай карай. Нават загад, свайго начальніка, Папы Рымскага не выканалі. Дзіўна ўсё гэта. Ксяндзы яшчэ доўга махалі рукамі, штосьці крычучы і злосна тупаючы нагамі. І тут я расплюшчыў вочы. Памацаў свае бакі - балюча дзяруцца слугі божыя.
Праз хвіліну ізноў заснуў. Сніцца мне іншы сон - ды так выразна. Нібыта прыехаў у Маскву і шпацырую па крамлі. Вакол хораша, чыста. Пераступіў парог царквы. Перахрысціўся, як і належы, ды пытаю праваслаўнага святара. - Падкажыце, дзе знаходзіцца першая біблія на рускай мове? - Тут, яе няма. Яна знаходзіцца прэч у прыгожым будынку побач з царквой. Мінуў далей і рашуча пераступіў парог. Ахоўнік пытае: - Куды прэш? Растлумачыў яму, што жадаю бачыць першую біблію на рускай мове. - Прашу заплаціць грошы і тады можна агледзіць. Як апынулася, вельмі шмат грошай трэба было аддаць за агледзіны. Прайшоў далей, бачу, вісіць вялікая ікона - Георгій Пераможца на каню. А пад ёй, вось яна ляжыць пад шклом, асветленая з усіх бакоў. Ад нечаканасці ў мяне нават дух заняло. Вельмі прыгожая біблія - вока не адарваць. Перахрысціўся. Нахіліўся бліжэй і пачаў яе ўважліва аглядаць. Краем вока бачу, што да мяне падышоў нехта і ўважліва сочыць. Я цяжка ўздыхнуў і сказаў: - Вельмі прыгожая біблія! Незнаёмец зрабіў крок бліжэй і кажа: - Што, таварыш цікавіцца старымі кнігамі? - Не, так каб моцна, а вось гэтай бібліяй вельмі цікаўлюся. Добра апрануты чалавек даверліва прашаптаў: - За асобную плату магу запрасіць чалавека, які вам падрабязна пра яе распавядзе. Ён у нас знакаміты даследнік і ведае пра яе ўсё. Я сунуў руку ў кішэнь, дастаў сваю заначку. Ён пералічыў і паклаў грошы ў сваю кішэнь. Ветліва прашаптаў: - Адзін момант, - і знік. Я далей застаўся разглядаць біблію. Было вельмі прыемна. Ад бібліі зыходзіла далікатнае цяпло. Мае думкі перапыніў чалавек, які нечакана з'явіўся побач. Ён надзьмуў для важнасці шчокі і сказаў: - Чево ізволіте пачуць пра гэту біблію. Зірнуўшы на яго, кажу: - Шаноўны спадар, жадаю пачуць усё, што пра яе ведаеце. Добра пастаўленым голасам пачаткаў мне распавядаць на рускай мове, якую таксама ведаю. - Гэта першая руская біблія, надрукаваная ў Празе нашым знакамітым рускім друкаром Францыскам Скарынай у 1517 годзе. Мне б маўчаць, але такой хлусні слухаць, прабачыце, не мог і кажу: - Паважаны чалавек, Францыск Скарына з Полацка гэта беларускі друкар. І ў 1517 годзе, ён надрукаваў біблію на беларускай мове. Штосьці тут вы, мабыць, памыліліся. І выразна бачу, як гэты чалавек адразу ж змяніўся ў твары - усмешка знікла, шчокі апалі. - Адкуль ты ўзяўся, такі знаўца? Ты што, не верыш мне? Я дысертацыю напісаў пра гэту біблію і атрымаў дзяржаўную ўзнагароду. - Так, я ж ваш сусед - беларус, славянін можна сказаць родзіч. Шукаю беларускую біблію. У нас цяпер свая, вельмі прыгожая краіна. Хочам стварыць каралеўства Беларусь. Нахіліўся ніжэй і яму кажу. - Авой! Бачу! Тут бракуе тытульнага ліста. Нехта ў поспеху адарваў, нават сляды пакінуў. Ну, тады ўсё зразумела. Тут было надрукавана, што гэта беларуская біблія, а ліст адарвалі, атрымалася руская – спрытна. Я нахіліўся і зірнуў за біблію, бліжэй да сцяны. Адразу пачуў зласлівы голас. А там што, таварыш шукае? - Я так, на ўсякі выпадак зірнуў, можа там дзе, выпадкова, схавана наша святыня, крыж Еўфрасінні Полацкай. Зусім нядаўна знік. Маю вялікі падазрон, дзесьці ён у вас, у запасніках ляжыць. А нам, беларусам, гэтыя святыя рэчы патрэбныя. Для вас, яны што, так, прыгожыя цацкі, а для нас вялікую каштоўнасць маюць. Трэба па-суседску і па-братэрску неяк вярнуць. Мы жадаем каралеўства Беларусь зрабіць. А без бібліі і не атрымаецца? Карону можа, і зробім, золата і камянёў хапае. Крыж мы ўжо зрабілі і асвяцілі, ёсць у нас майстры, дзякуй богу. А вось бібліі няма, зусім нядаўна нейкія злодзеі выкралі. Дапамажы нам, мы ўсёткі браты. У цяжкія моманты гісторыі заўсёды разам былі. Калісьці наш Вітаўт вас і ад крыжакоў і ад татараў абараняў. Ён так марыў каралеўства стварыць. Але з-за крадзяжу, яго мары засталіся параненымі. Бачу, а гэты чалавек нават затрымцеў ад злосці, пачаў штосьці казаць, але неяк дзіўна, гаркавячы. І тут я ўхапіўся, як тонучы за саломінку. - Можа ты, добры чалавек - габрэй. Тым больш павінен дапамагчы. Як чалавек вучоны і ведаеш гісторыю, то напэўна чуў. Што, калі габрэяў, па ўсёй Еўропе гналі, толькі Вялікае княства Літоўскіе вас прыняло да сябе і выратавала. Напэўна і твае прашчуры ў Вітаўта атуліліся. Добры чалавек, напішы ў сваёй працы праўду, што гэта беларуская біблія. І ў канцы дапішы, што трэба яе вярнуць на радзіму, у Полацак. Мы табе вельмі будзем удзячныя. Бачу, што нерашуча, хаваючы вочы, спалохана змоўк, але праз хвіліну, нібы прачнуўшыся, пачаў гучна гарлапаніць. Пайшоў прэч, отселе! Тут падбег яго паплечнік. Спрытна мяне падхапілі і хуценька панеслі за парог. Азірнуўся на біблію, але яны захілілі, бачыў толькі Георгія Пераможца. Глядзеў ён на мяне і ўсміхаўся. Панадавалі мне кухталёў ды вынеслі за парог. І тут я прачнуўся. Расплюшчыў вочы і ляжу. Памацаў свае бакі - балюча лупяць, таварышы навукоўцы. Ляжу сабе і разважаю. Не, хопіць марыць пра каралеўства, а то яшчэ прыйдуць дахаты і сапраўды кухталёў надаюць.
Калі так і далей уважліва вывучаць гісторыю тое можа нечакана апынуцца, што і (Слово о полку Игореве) напісана на беларускай мове. Не, гэтага мне не прабачаць суседзі, надта цяпер яны ганарлівыя, панадаюць кухталёў яшчэ і якіх.
А можа, так Бог пажадаў. Гэтулькі прыгожых моў пайшло ад нашай роднай мовы. Можа, беларуская мова, як тая жанчына, якая толькі што нарадзіла дзіця і знепрытомнела, даючы жыццё іншым. Гісторыя ведае такія прыклады. Лацінь дала шмат іншым мовам, а сама амаль знікла. Нічога, адрадзіцца наша беларуская мова. Як толькі яе не звалі прыдворныя навукоўцы, асабліва сталінскай школы і стараславянскім і славянскім і рускім. Прабачым іх. Не маглі яны інакш сказаць, бо тады б іх пагналі з царскага двара. Добра, што мы нашу мову захавалі, трохі змянілі, але захавалі. Мабыць, абыйдземся і без каралеўства. Галоўнае цяпер, каб у нас нашу родную, незалежную, прыгожую Беларусь, неяк зманам не выкралі. А мова, ужо не выкрадуць. Як бы ні ўяўлялі некаторыя гісторыкі хлуслівыя тлумачэнні польскіх і рускіх бібліёграфаў зараз сапраўды вядома, што беларуская мова была заўсёды ва ўжыванні на тэрыторыі самай вялікай дзяржавы ў Еўропе. Пра гэта, безумоўна, сведчаць старажытныя акты і граматы таго часу. Так гістарычна склалася, што спачатку палякі пасродкам духавенства выцяснялі беларускую мову з аднаго боку, а затым Расійская імперыя сілком навязала сваю мову, з іншага боку. Яны ўзялі старабеларускую мову, за стагоддзі перарабілі на свой манер і зараз кажуць, што беларуская мова нейкая мужыцкая? Надзімаюць шчокі. Цікава спадары - дзіва што. Калі кажаш на беларускай мове, суседзі разумеюць: і рускія і ўкраінцы і палякі, нават тыя, якія далей жывуць: сербы, краінцы, славенцы. А калі слухаеш іх мову, вельмі шмат прыгожых беларускіх слоў чуваць. Толькі трэба ўмець уважліва слухаць. Гэта наша дзіўная мова ўсіх славян. Хай яна трошачкі зменена, але, нічога дзіўнага тут няма. У іншых народаў гэтак жа. Жывуць у адной краіне, а размаўляюць, часам, не разумеючы адзін аднаго. Чаму тут дзівіцца. І чыя мова лепшая не трэба спрачацца. Усе мовы добрыя, калі на іх размаўляюць не брыдкасловячы. Трэба жыць у згодзе. Чужога не красці, а сваё, неабходна берагчы і шанаваць.
Шматлікія пакаленні нашых продкаў марылі і імкнуліся да таго, каб стаць гаспадарамі на сваёй зямлі. Гэта, найвялікшая, наша нацыянальная мара ў значнай ступені спраўдзілася. Добра, што мы пабудавалі сваю ўласную бацькаўшчыну. Ёсць дзяржаўнасць, якая дазваляе ладзіць незалежныя адносіны з навакольным светам і фармаваць палітыку ва ўласных інтарэсах. Зараз прыйшоў адпаведны час напоўніць яе сэнсам, зацвердзіць "нацыянальную ідэю". Агульнавядома, што падмуркам дзяржавы, з'яўляецца тое, што вылучае нацыю - мова, культура, гісторыя. Дык вось, дух мы ўжо перавялі, пара старанна брацца за працу, вывучаць сваю гісторыю, адраджаць мову і культуру. Зараз трэба ўважліва зірнуць на тыя складнікі нацыянальнай ідэі, якія ўжо ёсць у нашай гісторыі і якія развіваюцца ў нашай сучаснасці. Абапіраючыся на нацыянальную памяць і гісторыю, неабходна як мага хутчэй развіваць самасвядомасць нацыі, фармаваць цікавасць беларусаў да гісторыі, падпіхнуць да пошуку нацыянальнага характару. Хай нашы навукоўцы ўважліва пакапаюцца ў архівах. Паверце, мае дарагія, наша гісторыя надзвычай багатая. У ёй мы знойдзем гэтулькі цікавых таямніц і звестак.
Напрыклад:
- Што маскоўскія цары Рурыкавічы ад князёў полацкіх, а не ад нейкіх міфічных нарманаў. Раманавы, таксама ад нас. Гістарычныя запісы вяліся пад дыктоўку Кацярыны, а ёй, вядома, больш імпанавалі нарманы. Адкуль яна гэта ўзяла? Нібыта, тыя дакументы зніклі падчас пажару 1812 года. Але калі нашаму суседу - старэйшаму брату, падабаюцца нарманы - хай будуць нарманы.
- Што род літоўскіх князёў пачынаецца з 336 года.
- Што радавод князёў літоўскіх, маскоўскіх і каралёў польскіх бярэ свой пачатак ад Ізяслава Ўладзіміравіча князя полацкага (980 год)
- Што Вялікае княства Літоўскае існавала з 1226 года да 1767 года.
- Што Вялікаму княству Літоўскаму даводзілася весці барацьбу адначасова з ордэнам крыжакоў, з Польшчай, з Маскоўскім княствам, з мангола-татарскім ярмом.
- Што, нанясучы страшныя ўдары дзікім полчышчам Батыя, кароль Міндоўг разам з яцвягамі, здзівіў грозных прышэльцаў, якія лічылі сябе да гэтага часу непераможнымі, і гэтым, быць можа, выратаваў саму Еўропу ад уварвання і заняволення апантанымі ордамі. А яго паслядоўнікі, хвалебныя князі Кейстут, Альгерд, асабліва Вялікі князь Вітаўт канчаткова разграміў мангола-татарскае ярмо і нават пасадзіў на трон Залатой Арды свайго хана Зеляніны-Султана. Сам Эдыгей, вучань Тамерлана падпарадкаваўся Вітаўту. Не толькі Зеляні-Султан але і яго дзеці дазвалялі Вітаўту гаспадарыць у Залатой Ардзе і былі ў яго на службе. (Дзіўна, чаму мы вывучалі бітву на Кулікоўскім полі, а не вывучаем бітвы Міндоўга на Шейбак-поле ў 1242 годзе. ці пад Койданавам у 1249 годзе. з незлічонай процьмай Батыя?) Ды і на Кулікоўскім полі дапамаглі перамагчы Мамая, чаго там хаваць, полацкія князі: Андрэй ды Зміцер - сыны Альгерда.
- Што Вялікі князь Вітаўт выратаваў Еўропу ад ордэна крыжакоў. Толькі параўнаеце! Для прыкладу: Знакамітае Лёдавае пабоішча. Рыцараў было забіта 500, а ў палон узята 50 чалавек. Лёд трэснуў, ды і полацкія князі дапамаглі. І за гэта, Аляксандра Неўскага зрабілі святым. Усталёўваюць яму помнікі, у яго гонар будуюць прыгожыя храмы, ганарацца ім. Аляксандр Неўскі стаў нацыянальным гонарам. Выдатна, вельмі нават правільна, малайчыны! А мы? Толькі параўнаеце! Нашы ваяры падчас Грунвальдскай бітвы - у скураных панцырах, узброеныя дзідамі, доўбнямі і рагацінамі, у вераўчаных шлемах забілі больш за 40 000 рыцараў, а ўзялі ў палон 15 000. У сотні разоў больш. І што?.. Маўчым, пэўна, каб не абразіць суседзяў. Гэта ўжо нават не смешна… Грунвальд не можа не дзівіць - гэта як раз тое, чым трэба ганарыцца. Наш Вітаўт!!! Гэтага Вялікага вайскавода, хвалебнага сына зямлі беларускай можна параўнаць з Тамерланам, Вялікім Аляксандрам, а можа і вышэй...
- Што ў нашай гісторыі ўжо было каралеўства. У 1252 годзе па загадзе рымскага папы Інакенція IV у горадзе Наваградку было каранаванне знакамітага караля Міндоўга. Гэта гістарычны факт - было каралеўства.
Беларуская зямля - край магіл, курганоў, гарадзішчаў, замкаў, - краіна, дзе ці ледзь не кожным кроку сустракаюцца сляды мінулага ў помніках, падданнях, песнях. Гэтулькі гістарычнай спадчыны, такое багацце матэрыялаў амаль не кранутых, яшчэ чакаюць сур'ёзных пошукаў: археалагічных, этнаграфічных, філалагічных, гістарычных. Знакамітым продкам трэба ўсталёўваць помнікі, зваць іх імёнамі вуліцы, праспекты, гарады. Напрыклад - Вітаўт. Гэта ён навучыў нас жыць у згодзе; паважаць іншыя рэлігіі, народнасці і розныя мовы. Уявіце сабе, што ўжо ў XIV веку ў ВКЛ былі заканадаўча закладзены асновы мірнага суіснавання і роўнасці розных саслоўяў, нацый, рэлігій. Гэта адбылося тады, калі па ўсёй Еўропе пераследвалася іншадумства - гарэлі вогнішчы інквізіцыі. Грамата вялікага князя Вітаўта, датаваная 18 чэрвеня 1389 (!) года і напісаная на чыстай старажытнабеларускай мове. Хай пасля гэтага хто небудзь паспрабуе аспрэчыць, а ці была гэта мова дзяржаўнай у ВКЛ! А змест граматы які. Ёсць тры сенсацыйных сцвярджэнні ў гэтым дакуменце з XIV стагоддзя.
- Роўнасць людзей (з мещаны заровно), зямельная ўласнасць і нязменнасць прававой роўнасці (на вечныя часы і векі).
Вось так! Вось вам і нацыянальная ідэя. Гэта значыць тое, да чаго зусім нядаўна прыйшлі ў ЗША і толькі цяпер спрабуе стварыць аб'яднаная Еўропа. Пагодзіцеся, хіба гэта не дзіўна і не выклікае захапленне? Так, Вітаўт быў вельмі мудрым правадыром. Трэба шанаваць яго імем - бо ён адна з самых значных постацяў нашай гісторыі. Шкада, што яго мудрую галаву не каранавалі, але і без кароны Вітаўт нам падабаецца. А ці толькі ён, ёсць і іншыя: Св. Кірыл Тураўскі, Міндоўг, Кейстут, Гедымін, Альгерд, Ягелоны, Радзівіллы, Сапега, Францыск Скарына, Сямён Будны, Сыракомля, Агінскі, Зань, Міцкевіч, Манюшка, Дамель, Баршчэўскі, Караткевіч… і вельмі шмат іншых знакамітых выхадцаў і асветнікаў Беларускага краю. А тое дзіўна атрымліваецца; стаяць чужыя помнікі, вуліцы, гарады носяць імёны тых, ад якіх нават іх нашчадкі адкрэшчываюцца. Навошта нам Ленін, Чапаеў, Варашылаў, Будзёны, Паўлік Марозаў, Кастрычніцкая рэвалюцыя - гэта ўсё не наша. Дзіўна гэта і незразумела. З уласнай гісторыі ведаем, якія бываюць журботныя наступствы захапленняў і легкадумнай веры ў замежныя падбухторванні. (Адны глядзелі ў кірунку Польшчы - што яны скажуць. Іншыя, у кірунку Расіі - слухалі, што там раяць. Так і развалілі магутнае княства). Дзяржаўнасць патрабуе новага разумення сябе, нацыі, свету. Трэба жыць сваім розумам і вызначыць, што для нас важна, а што не варта нашай увагі? Калі яшчэ магчыма, адбудаваць старажытныя замкі. (Дзякуй богу, пачалі. Шматлікае робіцца ў добрым кірунку). Абапіраючыся на звесткі з нашай багатай гісторыі вывучаць беларускую мову. Каб яна заняла належнае ёй месца сярод іншых моў. Выдаваць прыгожыя гістарычныя кнігі. Хай нашы дзеці ведаюць і кахаюць нашых, рэальных герояў. Звернеце ўвагу, нашы дзеці чытаюць вылучна замежных аўтараў. Гэта не так бяскрыўдна, як можа здацца. Калі падлетак чуе што сталіца нашай радзімы - Масква, гэта на ўсё жыццё застаецца ў яго галаве. Так ён і вырастае з упэўненасцю, што ўсе важныя рашэнні прымаюцца ў Крамлі, а то і ў Вашынгтоне. Гэту сітуацыю трэба кардынальна змяняць. Каб нашы дзеці абвыклі зваць Беларусь сваёй радзімай, прабачыце за банальнасць, дзяржаве гэта больш усіх трэба. Гэта справа дзяржаўнай важнасці, гэта як раз і ёсць тая ідэалогія, якой трэба разважна і паслядоўна займацца. Неабходна прышчапляць моладзі з ранняга дзяцінства належную павагу да роднай мовы і гісторыі. А дзяржаве трэба больш увагі надаваць так важнай і патрэбнай справе.
Напэўна, у чытача паўсталі пытанні. Прычым тут Вялікае княства Літоўскае і Беларусь? І як гэта так атрымалася, што знікла такая магутная дзяржава?
Па-першае, цяперашняя Літва калісьці звалася Жмудзь. Некаторы час яна ўваходзіла ў склад Вялікага княства Літоўскага. Жмудзіны мелі сваю прыгожую мову, свае звычаі і ўзялі сабе назва Літва. Да ХIII стагоддзя роднасныя плямёны Крывічаў, Палачан, Дрыгавічаў, Радзімічаў, Дрэўлян і Яцвягаў зліліся ў адзін народ. Перад нашэсцем мангола-татараў было мноства княстваў, якія згуртаваліся ў адно. Стварыўся баявы звяз, федэрацыя розных народаў. У гэтай федэрацыі пачала складацца беларуская мова і сам беларускі народ. На стварэнні Вялікага княства Літоўскага беларусы нічога не страцілі, хутчэй набылі. Збераглі родную мову. Беларуская мова была дзяржаўнай мовай Вялікага княства Літоўскага і не толькі яго. Беларуская мова ўжывалася ў судзе і дзяржаўных установах да 1863 года. На беларускай мове друкаваліся кнігі, законы, прытым больш дасканалыя, чым у суседзяў. Указам ад 18 ліпеня 1840 года Мікалай I спачатку забараніў назву краіны "Беларусь", затым, у 1863 годзе, было забаронена выданне кніг па-беларуску, а сама мова стала лічыцца на абшарах Расійскай імперыяй - крамолай. Складаецца ўражанне, што загад 150-летняй даўнасці пра забарону беларускай мовы дагэтуль, заўзята і рупліва выконваецца на абшарах суверэннай Беларусі. Вас гэта не кранае? Пагодзіцеся, гэта сумна…
Па-другое, так атрымалася, мой дарагі чытач. Так павярнулася кола гісторыі. Нашы суседзі, Каралеўства Польскае хітрасцю і пасродкам моцнага духавенства, Маскоўскае княства сілаю і падступствам. З усшэсцем на Маскоўскі пасад Івана III усё змянілася. Іван III з зайздрасцю глядзеў на нарастальную моц Вялікага княства. Ён думаў пра тое, як зліць Вялікае княства з Маскоўскай дзяржавай. Гэта думка ўвесь час дужэла, спела і ніколі ўжо не пакідала Маскоўскіх уладароў, а Беларусь была асуджана ў ахвяру, як перадавы фарпост вайсковых набегаў. Мара Івана III выканалася ў 1767 годзе. І ў недалёкім мінулым, гэта працягвалася. Усё лепшае вывезлі ў Маскву, Пецярбург, Варшаву. Зачыняліся беларускія школы. Сілком навязваліся руская, польская мовы. Не будаваліся, а руйнаваліся архітэктурныя помнікі, рабаваліся палацы, замкі. Так было ў нашай з вамі, багатай гісторыі.
Адкуль пайшла назва Беларусь? (Уладзімір Караткевіч)
"Калі на нашы старажытныя славянскія землі прыйшлі мангола-татары, здолелі адбіцца ад іх адны толькі мы. Адбіліся, і менавіта таму мы "белая", значыць "чыстая ад нашэсця татараў" Русь. А гэта нас да шматлікага абавязвае. І вы заўсёды памятаеце пра гэта. Мы з вамі дзеці адной гісторыі, аднолькавай сучаснасці і агульнай будучыні. Нас аб'ядноўвае агульны лёс - лёс Беларусі".
Можа, каго сваімі развагамі, неяк, абразіў? Прабачыце, калі ласка, але павінны разумець - крыўдна, што так нахабна і доўга ашуквалі. Уважліва вывучаючы гісторыю нашай зямлі ў вас абавязкова прачнецца пачуццё нацыянальнага гонару за ўласную краіну і вы перастанеце саромецца размаўляць на роднай мове.
|
: 2 Далее» Все Вниз